Osobiste badanie biegłego sądowego – czy zawsze będzie konieczne?
Sąd, kierując do biegłego akta celem wydania opinii, zazwyczaj wprost określa w zleceniu, czy taka opinia ma być wydana wyłącznie na podstawie dokumentacji dostępnej w aktach sprawy, czy też ma ona zostać poprzedzona osobistym badaniem. Zdarza się również, że sąd pozostawia taką decyzję uznaniu biegłego.
Jednocześnie, nic nie stoi na przeszkodzie, aby formułując wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, strona sama zaznaczyła, że zasadnym jest aby wydanie opinii, było poprzedzone osobistym badaniem, osoby której wniosek dotyczy.
Istnieją bowiem rodzaje spraw, w których z uwagi na doznany charakter obrażeń, może być trudno o wydanie orzeczenia bez wykonania przez biegłego osobistego badania. Dotyczy to np. specjalizacji ortopedycznej i urazów, których wymiar jest w pewnym stopniu „zmierzalny”, bowiem możemy jasno określić do jakiego konkretnie doszło ubytku, poprzez np. pomiar zakresu ruchomości w stawie.
Dowiedz się więcej o analizie zasad ustalania wysokości uszczerbku na zdrowiu przy ograniczeniu ruchomości stawu kolanowego.
Oczywiście istnieją również rodzaje spraw, w których nie pojawiają się wątpliwości co do konieczności wykonania badania – np. sprawy o stwierdzenie nabycia spadku – bowiem z uwagi na przedmiot i rodzaj postępowania wykonanie przez biegłego „osobistego” badania będzie zwyczajnie niemożliwe.
Dowiedz się więcej o ciężarze dowodu przy podważeniu testamentu w ramach postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku.
Wezwanie na osobiste badanie biegłego sądowego.
Osoba której wniosek dotyczy, wnosząc o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, powinna liczyć się z tym, że będzie się to wiązało z koniecznością stawienia się na badaniu.
W praktyce wygląda to tak, że jeśli wydanie opinii ma być poprzedzone badaniem, biegły telefonicznie, bądź korespondencyjnie kontaktuje się z osobą zainteresowaną (czy też z jej pełnomocnikiem) informując o wyznaczonym miejscu i termin badania.
Niejednokrotnie zdziwienie budzi fakt, że na wizytę u biegłego trzeba dojechać – czasem nawet do miejscowości znacznie oddalonych od miejsca zamieszkania. Wskazać jednak należy, iż nie wynika to ze złośliwości sądu, czy biegłego, a przemawiają za tym względy praktyczne. Jak już sygnalizowano, liczba czynnych biegłych sądowych jest niewystarczająca. Często można spotkać się z sytuacją, w której biegli sądowi, mając zbyt wiele zleceń odmawiają sporządzenia kolejnej opinii, bądź wskazują na bardzo odległy termin jej wykonania (wiele zależy od rodzaju specjalizacji i „obłożenia” obowiązkami biegłych w danym okręgu). W takiej sytuacji, szczególnie jeśli pozwala to na przyspieszenie postępowania, sądy decydują się zlecać wykonywanie opinii biegłym sądowym z innego okręgu, biegłym ad hoc lub biegłym instytucjonalnym.
Dowiedz się więcej o tym kim jest biegły sądowy.
Idealną sytuacją jest, kiedy osoba, która ma zostać zbadana ma taką możliwość i stawia się na badaniu biegłego w wyznaczonym miejscu, w wyznaczonym terminie. W sytuacji, w której z jakiegoś powodu nie będzie możliwym stawienie się na badaniu w wyznaczonym terminie najlepiej skontaktować się z biegłym, celem przełożenia takiego terminu.
Wskazać należy, iż w wyjątkowych okolicznościach (np. stały pobyt osoby, której wniosek dotyczy w zakładzie opiekuńczo-leczniczym) biegły może wykonać badanie w miejscu pobytu osoby, której wniosek dotyczy. Pamiętać jednak należy, iż są to wyjątki znajdujące uzasadnienie w danych okolicznościach (takim uzasadnieniem nie będzie np. czasowy pobyt w sanatorium).
Badanie przez biegłego on-line.
Pandemia COVID-19 wywołała niemałą rewolucję w życiu każdego z nas. Obecnie, pandemia wyhamowała, jednak wiele „rozwiązań”, które wymogła zapisało się w naszym życiu na stałe. Udzielanie porad medycznych przez telefon lub on-line, czy przeprowadzanie „zdalnych” rozpraw sądowych stało się już faktem. Okazuje się jednak, że w czasie pandemii przybyło również opinii wydawanych na podstawie badań przeprowadzonych on-line. Co prawda nie pojawiły się żadne odrębne uregulowania, które dopuszczałyby bądź zakazywały takiej formy badania, jednak jak okazuje się w praktyce, sprawa wcale nie jest jednoznaczna.
Wśród biegłych, jak i sędziów znaleźli się zarówno przeciwnicy, jak i zwolennicy takiej formy opiniowania. Przeciwnicy, uznają taką formę za niedopuszczalną, argumentując to naruszeniem zasady bezpośredniości oraz niską wartością wyników takiego badania. Biegły ma bowiem utrudnioną możliwość weryfikacji np. zachowań agrawacyjnych badanego, istnieje też ryzyko popełnienia błędu. Zwolennicy wskazują jednak na możliwość usprawnienia i przyspieszenia postępowania, podkreślając, że i tak ostateczna decyzja w przedmiocie badania zapada na podstawie decyzji sądu.
Jeśli chodzi o praktykę, to na chwilę obecną przeprowadzanie przez biegłych badań on-line zdarza się incydentalnie (za zgodą sądu), w sytuacjach w których takie rozwiązanie wydaje się być korzystnym dla toczącego się postępowania. W przypadku uzasadnionego sprzeciwu osoby zainteresowanej na poddanie się badaniu w takiej formie, przeprowadzane jest badanie osobiste.
Odmowa poddaniu się badaniu przez biegłego.
Co jeśli osoba, której wniosek dotyczy, nie stawia się na wyznaczonym przez biegłego terminie badania? Jeżeli niestawiennictwo będzie nieusprawiedliwione, a wydanie opinii bez uprzedniego badania nie jest możliwe, biegły zwróci do sądu akta bez sporządzania opinii. Jeżeli będzie taka możliwość, biegły wyda opinię wyłącznie w oparciu o dane zawarte w aktach sprawy.
Osoba, która nie stawia się na badaniu powinna liczyć się z możliwymi negatywnymi skutkami procesowymi. Sąd może na przykład pominąć dowód z opinii biegłych. Jak podnosi się w doktrynie „dowód z opinii biegłego ze względu na jej składnik w postaci wiadomości specjalnych jest dowodem tego rodzaju, że nie może być zastąpiony inną czynnością dowodową”, zaś „Sąd nie może zastępować biegłego, dokonując własnych ocen w zakresie wymagającym informacji specjalistycznych, ponieważ w ten sposób strony zostają pozbawione możliwości ustosunkowania się do treści i ocen wymagających wiedzy fachowej w toku postępowania dowodowego” [1] . Mając na uwadze powyższe, w sytuacji kiedy opinia biegłego jest istotnym dla rozstrzygnięcia jakiejś kwestii dowodem, Sąd może przyjąć, że dane twierdzenia strony nie zostały nieudowodnione, co może bezpośrednio przełożyć się na treść orzeczenia.
Dowiedz się więcej o orzekaniu o uszczerbku na zdrowiu w sytuacji wcześniejszego naruszenia funkcji danego narządu bądź organu.
Pamiętać należy, że istnieją rodzaje spraw (np. o ubezwłasnowolnienie), w których wykonanie przez biegłego badania będzie obligatoryjne (co wprost wynika z przepisu) wobec czego, w przypadku niestawiennictwa na badaniu osoby, której wniosek dotyczy, sąd będzie mógł zarządzić jej przymusowe doprowadzenia na badanie.
Dowiedz się więcej o dowodzie z opinii biegłego w sprawie o ubezwłasnowolnienie.
[1] A. Turczyn [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2022, art. 278.