Uzupełnienie opinii przez biegłego sądowego.
W rozważaniach na temat „niepełnej opinii biegłego”, pojawiła się wzmianka na temat możliwości żądania uzupełnienia opinii przez biegłego. Warto zatem pochylić się nad tym kiedy – poza stwierdzeniem, że opinia jest niepełna – a także w jakim celu, Sąd zleci biegłemu uzupełnienie opinii.
Dowiedz się więcej o niepełnej opinii biegłego.
W postępowaniu cywilnym, uprawnienie takie przewidziano:
- w odniesieniu do biegłych sądowych oraz biegłych ad hoc w art. 286kpc „Sąd może zażądać ustnego lub pisemnego uzupełnienia opinii lub jej wyjaśnienia, a także dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych.”;
- w odniesieniu do opinii sporządzanych przez biegłych instytucjonalnych (Instytuty Naukowe i Instytuty Naukowo-Badawcze jak np. Instytut Naukowo – Badawczy IurisMed) w art. 290§ 3„Sąd może zażądać ustnego lub pisemnego uzupełnienia opinii lub jej wyjaśnienia, a także dodatkowej opinii od tego samego lub innego instytutu naukowego lub naukowo-badawczego[1].”
Jak widzimy, ustawodawca odstąpił od wskazywania w przepisach konkretnych przesłanek takiego żądania – dla rozróżnienia, w postępowaniu karnym, ustawodawca wskazał wprost na trzy okoliczności kwalifikujące opinię do jej uzupełnienia. Zgodnie bowiem z art. 201kpk: „Jeżeli opinia jest niepełna lub niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność w samej opinii lub między różnymi opiniami w tej samej sprawie, można wezwać ponownie tych samych biegłych lub powołać innych[2].”
Dowiedz się więcej o tym kim jest biegły sądowy.
Forma opinii uzupełniającej w postępowaniu cywilnym.
Wbrew pozorom, opinie uzupełniające nie są niczym nadzwyczajnym. Zarówno sąd, jak i strony postępowania mogą zgłaszać zarzuty do opinii oraz podnosić wątpliwości z nią związane. Ostateczna decyzja co do tego, czy opinia wymaga dodatkowych wyjaśnień, a także czy powinny one być złożone w formie ustnej, czy pisemnej należy do sądu orzekającego.
Dopuszczenie dowodu z dodatkowej opinii wymaga wydania postanowienia dowodowego. Sąd zlecając wykonanie opinii uzupełniającej, wskazuje ponadto, jaką formę ma ona przybrać. Z doświadczenia wynika, że częściej sądy decydują się na opinie uzupełniające w formie pisemnej (jest to również forma preferowana przez biegłych).
Zdarza się jednak, że dopiero ustne wyjaśnienie biegłego pozwoli na pełne wyjaśnienie sprawy. W wypadku opinii ustnej, biegły otrzymuje wezwanie na rozprawę (obecnie, można spotkać się z możliwością udziału biegłego w rozprawie, w formie zdalnej).
Żądanie wydania opinii uzupełniającej w postępowaniu cywilnym.
Opinia, nawet w zakresie niezwykle skomplikowanej dziedziny wiedzy, musi być zrozumiała dla stron i sądu. Sąd powinien zażądać uzupełnienia opinii, w sytuacji gdy opinia jest niepełna, niejasna, wewnętrznie sprzeczna lub jej wnioski wzbudzają wątpliwości. Jak już wskazywano, strony mogą składać zastrzeżenia do opinii, jednak pamiętać należy, iż samo niezadowolenie strony z opinii, czy to, że opinia jest dla jednej z nich niekorzystna nie będzie stanowiło skutecznej podstawy do wnioskowania o jej uzupełnienie.
Jak podnosi się w doktrynie „Nie w każdym przypadku istnieje konieczność złożenia ustnych wyjaśnień przez biegłego i brak jest takiej potrzeby, gdy opinia jest jasna i kompletna, w pełni odnosi się do zagadnień będących jej przedmiotem, wnioski biegłego nie budzą wątpliwości w świetle zasad wiedzy oraz doświadczenia życiowego, a jednocześnie opinia została sporządzona w sposób umożliwiający prześledzenie, z punktu widzenia zasad wiedzy, doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania, analizy przez biegłego zagadnień będących przedmiotem opinii[3].”
Konieczność uzupełnienia opinii powstaje w sytuacji, w której sformułowania opinii podstawowej są niejednoznaczne i nie pozwalają na dokonanie stanowczych ustaleń, jest ona niezrozumiała, albo gdy jej wnioski są nielogiczne i nie znajdują oparcia w badaniach opisanych przez biegłego. Podobnie w sytuacji, w której opinia będzie pomijała odpowiedzi na kluczowe pytania, bądź element materiału dowodowego. Zdarza się również, że opinie specjalistów są zbyt zawiłe, a specjalistyczne sformułowania nie pozwalają zrozumieć, na jakiej podstawie doszło do ustalenia wniosków końcowych – wówczas także zachodzi potrzeba wyjaśnień.
Cel opinii uzupełniającej.
Wskazać należy, iż celem żądania opinii uzupełniającej, jest możliwie jak najpełniejsze wyjaśnienie powstałych wątpliwości. Nawet jeśli jakieś pytanie może wydawać się być pozbawione sensu, bądź w ocenie biegłego jasno wynikać z opinii podstawowej, formułując opinię uzupełniającą powinien on pamiętać, iż dla sądu lub strony, taki fakt wcale oczywistym być nie musi (i zapewne nie jest, skoro poproszono o wyjaśnienia).
Podkreślenia wymaga, że „Jeżeli treść lub forma dodatkowej opinii biegłego wskazuje, że nie próbuje on przez poszerzenie lub pogłębienie argumentacji przekonać o trafności wniosków opinii, lecz czuje się dotknięty zgłoszonymi wątpliwościami czy zastrzeżeniami i „usztywnia” swoje dotychczasowe stanowisko, zaś kwestię jego zasadności chciałby potraktować przez pryzmat wiary bądź zaufania zamiast w płaszczyźnie wiedzy, to zasięgnięcie dodatkowej (trzeciej) opinii od tego samego biegłego jest nieracjonalne. W takiej sytuacji sąd jest obowiązany zasięgnąć opinii innego biegłego (wyrok SN z 10.02.2000 r., II UKN 399/99, OSNAPiUS 2001/15, poz. 497)[4].”
Biegli nie powinni zatem czuć się urażeni koniecznością fachowego wyjaśniania pewnych zagadnień, a skupić się na wyeliminowaniu mankamentów opinii, z wykorzystaniem posiadanych wiadomości specjalnych.
[1] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.).
[2] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1375 z późn. zm.).
[3] A. Turczyn [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2023, art. 286.
[4] M. Sieńko [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I. Art. 1-477(16), red. M. Manowska, LEX/el. 2022, art. 286.