Odmowa wydania opinii w postępowaniu cywilnym.

Zgodnie z §1 art. 281kpc strony mogą wnosić o wyłączenie konkretnego biegłego, z przyczyn, z jakich można żądać wyłączenia sędziego (art. 49kpc) [1]. Strona może zatem żądać wyłączenia biegłego, w sytuacji w której istnieją okoliczności mogące wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności biegłego. Przykładem może być emocjonalny stosunek biegłego do strony, z uwagi na fakt wcześniejszego korzystania przez stronę z usług lekarskich tegoż biegłego. Szczególnie, jeśli mamy do czynienia z biegłymi powoływanymi ad hoc. Innymi słowy „instytucja wyłączenia biegłego ma na celu wzmocnienie gwarancji obiektywności rozstrzygnięcia sprawy” [2].

Dowiedz się więcej o tym kim jest biegły sądowy.

Pojawia się jednak pytanie, czy biegły może odmówić wydania opinii, bez narażania się na konsekwencje?

Jak wiemy, zgodnie z art. 287kpc w razie nieuzasadnionej odmowy złożenia opinii sąd może skazać biegłego na grzywnę. Co ważne, kluczowym jest tutaj stwierdzenie „nieuzasadnionej odmowy”.
Zgodnie bowiem z art. 280kpc „Osoba wyznaczona na biegłego może nie przyjąć włożonego na nią obowiązku z przyczyn, jakie uprawniają świadka do odmowy zeznań, a ponadto z powodu przeszkody, która uniemożliwia jej wydanie opinii.” [3]. A zatem, w uzasadnionych okolicznościach, osoba która została wyznaczona do sporządzenia opinii w sprawie, może uchylić się od nałożonego na nią obowiązku.

Patrząc na powyższy przepis można dostrzec dwie kategorie przyczyn takiej odmowy. Jedna z nich odnosi się do przyczyn uprawniających świadka do odmowy zeznań w postępowaniu cywilnym (kwestię te uregulowano w art. 261kpc), zaś do drugiej kategorii należy zaliczyć okoliczności, które związane są bezpośrednio z sytuacją zawodową, życiową osoby wyznaczonej na biegłego [4].

Dowiedz się więcej o tym czego nie może biegły sądowy.

Odmowa wydania opinii z przyczyn, jakie uprawniają świadka do odmowy zeznań.

Jak już wspomniano, powyższa kwestia uregulowana została w art. 261kpc [5]. W §1 wskazuje się na przesłanki do odmowy przygotowania opinii związane z prywatnymi  powiązaniami biegłego ze stroną, a mianowicie:

• pozostawanie ze stroną w stosunku małżeńskim, prawo to trwa również po ustaniu małżeństwa;
• stroną są wstępni, tj. krewni w linii prostej – rodzic, dziadek itd., zstępni, czyli odpowiednio dzieci, wnuki, bądź też rodzeństwo – w tym również siostry i bracia przyrodni;
• osoby pozostające w stosunku przysposobienia.

Co więcej, „zgodnie z art. 261 § 2 zdanie pierwsze biegły może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, wymienionych w paragrafie poprzedzającym, na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej” [6].

Odmowa z powodu przeszkody, która uniemożliwia wydanie opinii.

Ponieważ kodeks postępowania cywilnego nie wskazuje wprost, o jakie przeszkody chodzi, ich ocena każdorazowo należy do sędziego. Wśród takich przesłanek wyróżnia się:

• potencjalny zarzut stron co do braku bezstronności biegłego, np. z uwagi na uprzednie prowadzenie leczenia osoby, co do której biegły miałby wydać opinię;
• brak wiadomości specjalnych pozwalających na sporządzenie opinii (np. opinia powinna zostać sporządzona przez biegłego innej specjalizacji); brak wiadomości specjalnych z określonej dziedziny;
• brak możliwości technicznych; brak specjalistycznego sprzętu do przeprowadzenia badań;
• brak czasu spowodowany sporządzaniem opinii w innych sprawach;
• choroba, na tyle długotrwała, że uniemożliwia wydanie opinii, bądź długotrwały wyjazd;
• brak wystarczającego materiału dowodowego pozwalającego na wydanie opinii.

Takie okoliczności powinny zostać odpowiednio wykazane, bowiem ocena zasadności przesłanek nieprzyjęcia takiego obowiązku pozostawiona jest Sądowi. Podkreślenia wymaga, że „biegłemu nie przysługuje zażalenie na postanowienie odmawiające zwolnienia go od wykonywania obowiązku biegłego” [7].

Praktyka sądów

Obecnie, często można spotkać się z praktyką sądów, które jeszcze przed zleceniem wykonania opinii, kontaktują się z potencjalnym biegłym, celem ustalenia możliwości sporządzenia opinii. Wówczas, w przypadku zaistnienia przesłanek do odmowy wydania opinii, biegły nie musi wykazywać takich przyczyn formalnie. Takie rozwiązanie należy ocenić pozytywnie, ponieważ pozwala na przyspieszenie postępowania, jak również może mieć wpływ na ograniczenie przypadków, w których opinia zostałaby sporządzona nieterminowo.

---

[1] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.).

[2] A. Turczyn [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2023, art. 281.

[3] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.).

[4] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.).

[5] ibidem

[6] A. Turczyn [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2023, art. 280.

[7] Postanowienie SN z 15.07.1969 r., II CZ 78/69, OSNC 1970, nr 5, poz. 87.